طراحی تهویه وبهداشت صنعتی

تهویه صنعتی روندی است برای کنترل تأثیرات ذرات آلاینده، گازهای سمی و شیمیائی، بخارات و ذرات قابل اشتعال یا انفجار بر روی پرسنل و افرادی که در معرض بـرخورد با آنها قرار دارند. یکی از روش‌های کنتـرل توسط تخلیه هوای آلوده از محیط کاری و جایگزین نمودن آن با هـوای تمیز می‌باشد. روش‌های دیگر شامل تغییرات در فرآیند، تغییرات در رویه کار کردن جایگزینی و استفاده از گـازهای کمتـر سمی و یا حـذف گـازهای سمی است. در تهویه صنعتی عموماً تخلیه دود و بخارات ناشی از جوشکاری، بخـارات محلول‌ها، بخارات مواد نفتی یا شیمیائی و غبارات از محوطه کاری مد نظر می‌باشد. با تخلیه هـوای آلوده و جـایگزین نمودن هـوای سالم، می‌باید مشکل سرمایش و گرمایش پرسنل و هدر دادن انرژی به جد در نظر قرار گیرد. روند تغییرات در فرآیند ساخت، تولید و ارائه خدمات و نیاز فزآینده در بهبود فضا و محیط کار، چالشی جدی در فراروی طراحان سیستم‌های پیشرفته صنعتی قرار داده است. این نوع سیستم‌های تهویه با فـرآیندهای تولید و سیستم‌های خدماتی تأسیسات تشکیل مجموعـه‌ای یکپارچه را مـی‌دهند. بهینه سازی سیستم‌های تهـویه صنعتی نیـاز به ابـزارهای جـدید طراحی و نوآوری‌های فنی دارد. چالش‌های رو در رو در تهویه صنعتی فقط محدود به راه حل‌های فنی نمی‌باشند. بلکه در برگیرنده استانداردهای فنی و سیاست‌های عملی جدید جهت تقویت پیشرفت‌های تکنولوژیکی نیز می‌باشند.

عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار

عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار

جزوه عوامل شیمیایی زیان آور محیط کار مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت و بهداشت کار
Download

عوامل شیمیایی زیان آور در محیط کار

عوامل شیمیایی زیان آور در محیط کار:

عوامل شیمیایی زیان آور در محیط کار:

عوامل شیمیایی در محیط کار در بر گیرنده تمام مواد اولیه ، مواد خام ، مواد واسطه و فراورده­های اصلی ، که در صنعت به کار می­روند یا تولید می­شوند ، می­باشند. این موادکه به شکل گاز ، مایع و یا جامد هستند ، ممکن است طبیعی یا مصنوعی بوده و دارای منشاء گیاهی ، حیوانی و یا سنتتیک ( معدنی یا آلی ) باشند . هر یک از این مواد دارای خطرات و زیان­های مختص به خود است که در صورت تماس فرد با آن رخ می­نمایند . زیان حاصل از آنها به نوع راه ورود ، مقدار و طول زمان تماس بستگی دارد.

مایعات بسیاری در صنعت وجود دارند که کارگران با آنها سر و کار داشته و در تماس هستند . تعدادی از این مایعات خورنده و سوزاننده بوده و شامل برخی از اسیدهای معدنی و یا آلی ، قلیاها و تعداد دیگری از مواد شیمیایی مانند پرهیدرول( آب اکسیژنه ) و ... می­باشند . سایر مایعات صنعتی برحسب تقسیم بندی شیمیایی ممکن است دارای اسامی خاص ومعینی باشند مانند روغن­ها ، الکل­ها ، حلال­ها و ... مواد جامد نیز به گونه­های مختلف همانند توده ، کلوخه ، دانه ، پودر و یا گرد و غبار در صنعت تولید شده یا به کار می­روند . مهمترین شکل از مواد جامد که دارای اثرات فیزیولوژیک قابل توجه می­باشد ، گرد و غبار آنهاست ، زیرا هنگامی که گرد و غبار در هوا منتشر می­شود ، از راه استنشاق وارد بدن شده و اثرات خود را ( بسته به نوع ، مقدار، اندازه ذره و طول مدت تماس ) ظاهر می­سازد . گرد و غبار به عنوان یکی از آلاینده­های مهم هوای محیط کار شناخته می­شوند و گستره وسیعی از بیماری­ها و عوارض ناشی از کار را سبب می­شوند . از این رو در بهداشت حرفه­ای و سم شناسی صنعتی از اهمیتی ویژه برخوردارند.

آلاینده­های شیمیایی و تقسیم بندی آنها

کره زمین به وسیله اتمسفر گازی شکل که دارای ترکیب معینی است احاطه شده است . در این اتمسفر حدود 09/78 درصد نیتروژن ، 95/20 در صد اکسیژن ، 93/. در صد آرگون ، 03/0 در صد دی اکسید کربن و مقادیر ناچیزی نئون ، هلیوم ، کریپتون ، هیدروژن ، گزنون ، مواد رادیواکتیو ، اکسیدهای ازت و اوزون وجود داردکه ممکن است در هر محل با چنددر صدی بخار آب مخلوط شود. مقدار هر یک از این گازها که از حد معمول بیشترشود و یا هر ماده دیگری غیر از آنها که در اتمسفر وجود داشته باشد ، ماده آلوده کننده یا آلاینده دانسته می­شود. آلاینده­ها را می­توان برحسب حالت فیزیکی ، ترکیب شیمیایی و یا اثرات فیزیولوژیک آنها تقسیم بندی کرد.

تقسیم بندی آلاینده­ها بر اساس حالت فیزیکی

بر این اساس می­توان آلاینده­ها را به دو دسته گازها و بخارات و مواد معلق تقسیم کرد .

1.گازها و بخارات

M

به طور کلی ، گاز به ماده­ای گفته می­شود که در بالای درجه حرارت بحرانی خود قرار دارد و بخار به ماده­ای گفته می­شود که در حالت گازی در درجه حرارتی قرار دارد که آن درجه حرارت پایینتر از درجه حرارت بحرانی است و به همین دلیل با افزایش فشار می­توان آن را به مایع تبدیل کرد . به دیگر سخن ، گازها موادی هستند که در دمای 25 درجه سانتیگراد و فشار 1 اتمسفر حالت گازی داشته و بخار ، حالت گازی موادی است که درجه حرارت و فشار یاد شده به صورت مایع یا جامد می­باشد. تعداد گازها بسیار زیاد است . برخی در فرایندهای صنعتی به عنوان ماده اولیه مورد استفاده قرار می­گیرند و برخی دیگر به عنوان فراورده­های نهایی تولید می­شوند. بیشتر گازها دارای بوی نافذ بوده و حتی در مقادیر ناچیز ، پس از انتشار ، قابل تشخیص هستند . برخی از آنها دارای رنگ خاص بوده و در تراکم­های معین می­توان این رنگ را تشخیص داد . برای نمونه ، گاز کلر سبز و بوی آن نافذ و خفه کننده است . رنگ اکسید ازت زرد خرمایی و محرک و سرفه آور است . بخارات برم نیز قهوه­ای خرمایی و خفه کننده می­باشد . همچنین تعدادی از گازها دارای رنگ و بوی خاصی نیستند و یا به عبارت دیگر بی­رنگ و بی­بو می­باشند و از این رو ، وجود آنها به آسانی حس نمی­شود . این گازها در صورتی که خاصیت سمی داشته باشند بسیار خطرناک هستند . نمونه­هایی از این گونه گازها مونواکسیدکربن و دی اکسیدکربن می­باشند . افزون برداشتن خاص سمی ، برخی از گازها اشتعال پذیرند و ممکن است در اثر عدم تشخیص وجود آنها و برخورد شعله ، آتش سوزی­های بزرگ را ایجاد کنند و خسارات جانی و مالی زیادی به بار آورند .

 از این رو ، مسئله نشت گاز ، جستجو و تعیین

 مقدار آنها در صنعت اهمیتی ویژه دارد.                       

2.مواد معلق

انتشار و پراکندگی ذرات ذره­بینی جامد و یا مایع در یک فاز گازی خاص و یا در هول آئروسول نامیده می­شود . به این ترتیب ، مواد معلق شامل تمام ذرات گوناگونی است که در فضای محیط زیست یا محیط کار آئروسول موجود باشند . بر این اساس ، مواد معلق در برگیرنده گرد و غبار ، مه ، دود ، دمه ، مه­دود و افشانه ( اسپری ) خواهد بود . در مقابل آئروسول ، اصطلاح هیدروسول قرار دارد که به سیستم­های پراکنده در آب گرفته می­شود. سوسپانسیون و امولسیون گونه­هایی از هیدروسل هستند .

الف- گرد و غبار : گرد و غبار در اثر جدا شدن و شکستن مواد جامد و تبدیل آنها به ذرات کوچک تشکیل می­شود و معمولاً در هوا برای مدتی شناور و معلق می­ماند . اعمال مکانیکی مانند خردکردن ، اره کردن ، شکستن ، مته کردن ، ساییدن ، منفجرکردن و غیره ... باعث تولید گرد و غبار می­شوند . این ذرات ممکن است بسیار ریز بوده و از ذرات قابل دیدن با چشم تا ذره­بینی و فراذره­بینی تغییر کنند . انتشار و پراکندگی ذرات گرد و غبار در محیط می­تواند بر روی افرادی که با آن تماس می­یابند اثر نامطلوب به جا گذاشته و عوارض و بیماری­های گوناگونی ایجاد کند عوارض و بیماری­های حاصله ، به جنس گرد و غبار ، اندازه ذرات ، طول مدت استنشاق و حساسیت فردی بستگی دارد .

ب- مه : مه عبارت است از آئروسل­های قابل دیدن که به صورت ذرات و قطرات ریز مایع در هوا تولید می­شوند . مه در اثر تراکم بخار آب در شرایط فیزیکی خاص از نظر دما و فشار ایجاد می­گردد. برخی از آلاینده­ها در صنعت به شکل مه در هوا منتشر می­شوند. برای نمونه ، در عملیات آبکاری کروم ، بخارات اسیدکرومیک به صورت میست ( مه ) اسید در آمده و هوای محیط کار را آلوده می­سازد .

ج- دود : دود در اثر سوختن مواد آلی مانند چوب ، روغن ، چربی ، بافت­های حیوانی ، لاستیک و ... تولید می­شود و عبارت است از ذراتی که در اثر سوختن ناقص دارای مقدار زیادی کربن هستند .

د- دمه : دمه یا دود فلزی عبارت است از ذرات فلزی جامد که از سطح فلز مذاب خارج شده و در هوا منتشر می­شوند . تشکیل دود فلزی معمولاً با انجام یک واکنش شیمیایی مانند اکسیداسیون همراه است . ذرات دود فلزی بسیار کوچک­اند و اندازه آنها معمولاً کمتر از یک میکرون (2/0 تا3/0 میکرون ) می­باشد به همین دلیل ، دودهای فلزی پس از استنشاق می­توانند به سادگی به قسمت­های پایینی ششها ( حبابچه­های ششی ) رسیده و سپس همانند گازهای تنفسی به داخل جریان خون سرازیر گردیده و عوارض شدید را ایجاد کنند . دودهای فلزی در اثر ذوب فلزاتی مانند سرب ، کادمیوم ، روی ، آهن و ... تولید می­شوند و خطرهای آنها برای کارگرانی که در این صنایع کار می­کنند بسیار زیاد است .

ح- مه­دود : مه دود یا اسماگ اصطلاحی است که از دو واژه مه و دود (فوگ و اسموک) برگرفته شده و به آلودگی­های وسیع اتمسفری ناشی از آلاینده­های صنعتی و منبع طبیعی اطلاق می­شود. آلودگی هوا در شهرهای بزرگ اغلب از نوع مه­دود است .

ج- افشانه : به کار بردن آئروسولها ، سوسپانسیون­ها و یا امولسیون­ها تحت فشار و به صورت پاشیدنی به نام افشانه شناخته می­شود . در برخی صنایع ، به ویژه در صنعت خودروسازی ، رنگ­ آمیزی بدنه خودرو به روش افشانه انجام می­گیرد و ماده رنگی به شکل ذرات بسیار ریز بر روی سطح پاشیده می­شود. همچنین در کشاورزی و بهداشت ، مواد آفت­کش و حشره­کش­ها به وسیله تلمبه سم­پاش به صورت افشانه به مصرف می­رسد.

چ-امولسیون : امولسیون عبارت است از تعلیق ذرات ریز مایع در یک مایع دیگر که به کمک مواد امولسیون­ساز انجام می­پذیرد .

تقسیم بندی آلاینده­ها بر پایه ترکیب شیمیایی

 تقسیم بندی آلاینده­ها بر این پایه معمولاً بر اساس چگونگی ترکیب شیمیایی انجام می­گیرد . آلاینده­ها در سم­شناسی صنعتی بر این پایه تقسیم بندی می­شوند .

تقسیم بندی آلاینده­ها بر پایه اثرهای فیزیولوژیک

به طور کلی ، تقسیم بندی آلاینده­ها بر این پایه نمی­تواند رضایت بخش باشد ، زیرا در مورد گازها و بخارات نوع اثر فیزیولوژیک به تراکم ماده بستگی خواهد داشت ، مثلاً یک گاز یا بخار در یک تراکم مشخص ممکن است دارای خاصیت بیهوشی آور باشد ، در حالی که همان ماده در تراکم کمتر فاقد اثر بیهوشی آور بوده و بر دستگاه خونساز اثرگذارد.اگر چه قرار دادن یک ماده خاص در یک دسته ویژه و جداگانه به طور درست امکان­پذیر نیست ، اما می­توان تقسیم بندی آلاینده­ها را بر پایه اثرهای فیزیولوژیک به صورت زیر خلاصه کرد.

1-مواد التهاب آور و محرک :مواد محرک دارای اثر سوزاننده و تاول آور بوده و سطح مخاط مرطوب را متورم می­کنند . در مورد اثرات سوء ناشی از این مواد گفتنی است که عامل غلظت دارای اهمیتی بیشتر نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس می­باشد . برخی مواد محرک قسمت دستگاه تنفسی را بیشتر تحت تأثیر قرار داده و آسیب می­زنند . از جمله این نوع مواد می­توان به آلائیدها ، گرد و غبار قلیایی ، آمونیاک ، اسیدکرومیک ، اسید فلوئوریدیک ، گازهای سولفور و سولفوریک اشاره کرد. تعدادی از مواد محرک ، هم قسمت بالایی و هم بافت شش را تحت تأثیر قرار می­دهند مانند فلوئور ، کلر ، برم ، ید و اکسیدهای کلر . برخی مواد ، محرک قسمت­های پایینی دستگاه تنفس و حبابچه­های ششی هستند مانند : دی اکسیدازت ، ازت و فسژن ، تماس شدید با محرک­های ریوی حتی می­تواند به مرگ حاصل از خفگی منجر شود.

N

2-مواد خفگی آور : مواد خفگی آور اثر خود را به علت اختلالی که در اکسیداسیون بافت­ها ایجاد می­کنند ، ظاهر می­سازند . این دسته از مواد به دو گروه خفگی آور ساده و مواد خفگی آور شیمیایی تقسیم می­شوند . مواد خفگی آور ساده ، گازهایی هستند که باعث پایین آمدن فشار نسبی لازم جهت اشباع خون از اکسیژن خواهند شد . از جمله این مواد می­توان به دی اکسیدکربن ، هیدروژن ، متان ، اتان ، نیتروژن ، هلیوم و اکسید ازت اشاره کرد . از سوی دیگر ، مواد خفگی آور شیمیایی به علت داشتن اثر شیمیایی ، عمل حمل اکسیژن به وسیله خون از ششها را مختل کرده و یا اکسیداسیون بافت­ها را ( هر چند که خون دارای اکسیژن کافی باشد ) به هم می­زند . منوکسیدکربن که با هموگلوبین ترکیب می­شود ، سیانوژن ، اسید سیانیدریک و نیتریلها که از اکسیداسیون بافت­ها به وسیله کاتالیستهای سلولی جلوگیری می­کنند ، از جمله این مواد هستند. همچنین آنیلین ، متیل آلانین و نیتروبنزن تولید مت هموگلوبین کرده فشار خون را پایین می­آورد و باعث اختلال تنفس می­شود.                  

3-مواد بیهوشی آور مخدر: این دسته از مواد اثر خود را به عنوان مواد بیهوشی آور ساده بدون ایجاد عوارض شدید سیستمیک ظاهر می­کنند و تعدادی از آنها دارای اثر رخوت آور بر روی سلسله اعصاب مرکزی می­باشند. در زیر برخی از این مواد به ترتیب و برحسب زیاد شدن خاصیت بیهوشی آورشان معرفی شده­اند  : هیدروکربن­های استیلنی ، هیدروکربن­های اتیلنی و استرها .

4- سموم سیستمیک : موادی که باعث آسیب برخی از اندام­های داخلی می­شوند مانند بیشتر هیدروکربن­های هالوژنه – موادی که باعث آسیب دستگاه خونساز می­شوند مانند بنزن ، فنولها ، تولوئن ، گزیلن و نفتالین -  سمومی که باعث آسیب عصبی می­شوند از قبیل متانول و تیوتن – فلزات سمی مانند سرب ، جیوه ، کادمیوم ، منگنز ، بریلیوم ، آنتی موان و ...- مواد معدنی غیر فلزی سمی مانند آرسینیک ، فسفر ، گوگرد .

5- سایر مواد معلق غیر از سموم سیستمیک : گرد و غبارهای سمی که ایجاد فیبروز ششی می­کنند ، مانند سیلیس و آزبست – گرد و غبارهای بی اثر مانند کربن و سیمان – گرد و غبارهای آلی که حساسیت ایجاد می­کنند مانند گرده گیاهان ، چوب و ...- مواد محرک مانند اسیدها ، قلیاها ، کرومات­ها و فلوئورها – باکتری­ها و سایر موجودات ذره­بینی

گردوغبار های زیان آور

گردوغبار های زیان آور

نرم افزارمدیریت مواد شیمیایی

سلام

امروز یه نرم افزار عالی در زمینه مدیریت مواد شیمیایی بخصوص واکنش در شرایط اضطراری مربوط به این مواد رو بهتون معرفی می کنم.

نرم افزار Ergo 2008

Emergency Response Guidebook

با نصب این نرم افزار بر روی رایانه می توانید راهنمایی های کاملی را در رابطه با مواد شیمیایی در دسترس داشته باشید

کنتر ل عوامل شیمیایی

اقدامات احتیاطی جهت پیشگیری از عوارض ناشی از مواجهه با عوامل
شیمیایی محیط کار :
-1 آگاهی شما از خطرات ناشی از حلالها و نحوه پیشگیری از این خطرات اهمیت زیادی دارد
در این زمینه انجام می شود توجه کافی داش ته باشید و در صورت نیاز از آنها HSE پس به آموزشها واقداماتی که از سوی امور
اطلاعات بیشتری درخواست کنید.
-2 برای آگاهی از خطرات مواد شیمیایی و به کارگیری اقدامات احتیاطی در هنگام کاربا آنها برچسب روی مواد شیمیایی و برگه
موجود است ) را مطالعه کنید. HSE اطلاعات ایمنی و بهداشتی این مواد ( که در واحد
-3 به دستورالعملها، توصیه ها ، نکات احتیاطی ذکر شده برروی برچسب های موادشیمیایی توجه کنید و آنها را به کار گیرید.
-4 بررسی کنید که آیا امکان دارد بتوان از موادی که ایمن تر هستند و خطر کمتری دارند استفاده کرد؟
-5 از اقدامات کنترلی موجود مثل تهویه و ... که برای کنترل بخارات ناشی از مواد شیمیایی تعبیه شده اند به طور کامل استفاده
کنید.
-6 هر گونه نقص و اختلال در سیستم تهویه ، تجهیزات حفاظت فردی و ... را سریعاً گزارش کنید.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی HSE امور
-7 از ماسک های تنفسی و دیگر تجهیزات حفاظتی خود ( مثل دستگش ها و ... ) استفاده کنید و آنها را در یک محل تمیز
نگهداری کنید.
-8 تجهیزات حفاظتی خود ( مثل ماسک ها و دستکش ها و ... ) را تمیز نگه داشته و مطمئن باشید که برای شما اندازه و متناسب
هستند.
-9 در مکانهایی که مواد شیمیایی وجود دارند از خوردن و استعمال دخانیات خودداری کنید
-10 از استفاده بیش از حد و غیر ضروری حلالها خودداری کنید ، درب ظروف حلالها را محکم ببندید تا از تبخیر و رها شدن آنها
در فضا جلوگیری کنید.
-11 پارچه ها و کهنه های آغشته به حلالها را از اطراف محل کار جمع آوری کنید .
-12 حتی الامکان از تماس پوستی با حلالها و هر ماده شیمیایی که حاوی حلال هستند خودداری کنید و از تجهیزات حفاظتی مثل
دستکش ، عینک و پیش بند و ... استفاده کنید.
-13 هیچگاه از حلالها ( مثل تینر ، بنزین و .. ) و گریس و ... برای تمیز کردن رنگها و آلودگی های مواد شیمیایی از روی پوستتان
استفاده نکنید .
-14 در برخی موارد با باز کردن درب و پنجره می توانید از تهویه
طبیعی برای کنترل بخارات حلالها استفاده کنید .
-15 پس از کار با حلالها و قبل از خوردن و همچنین سیگار
کشیدن دست هایتان را به طور کامل بشوئید .
شرکت ملی صنایع پتروشیمی HSE امور
-16 در محلهایی حلالهای حاوی کلر وجود دارد از انجام فعالیت هایی مثل حرارت دهی ، جوشکاری و ... خودداری کنید . چرا که
گازهای فوق العاده سمی منتشر خواهد شد.
-17 هیچگاه لباسهای کار خود را برای شستشو به خانه نبرید چرا که با این کار اعضای خانواده خود را نیز در معرض آلودگی های
محیط کار قرار می دهید.

عوامل شیمیای

عوامل شیمیایی زیان آور در محیط کار

:
عوامل شیمیایی در محیط کار در برگیرندۀ تمام مواد اولیه ، مواد خام ، مواد واسطه و فرآورده های اصلی که در صنعت بکار می روند یا تولید
می شوند ، می باشند. این مواد که به شکل گاز ، مایع یا جامد هستند ، ممکن
است مصنوعی یا ط بیعی بوده و دارای منشاء گیاهی ، حیوانی یا سنتتیک ( معدنی یا آلی ) باشند. هر یک از این مواد دارای خطرات و زیانهای مختص به
خود است که در صورت تماس فرد با آن رخ می نمایند . زیان حاصل از آنها به نوع ، راه ورود ، مقدار و طول زمان بستگی دارد.
کارگران در صنعت ب ا مایعات زیادی سروکار داشته و در تماس اند . تعدادی از این مایعات خورنده و سوزاننده بوده و شامل برخی از اسیدهای معدنی و یا
آلی ، قلیاها و تعدادی از دیگر مواد شیمیایی مانند آب اکسیژنه و ... می باشند.
شایان ذکر است که بعضی از مواد با اینکه مایع نیستند می توان ند خاصیت سوزانندگی یا خورندگی داشته باشند . مواد جامد بصورت های توده ،
کلوخه ، دانه و پودر بکار می روند ولی مهمترین شکل از مواد جامد که دارای اثرات فیزیولوژیک قابل توجه می باشد ، گرد و غبار آنهاست . زیرا از طریق
استنشاق وارد بدن شده و اثرات خود را ظاهر می سازد.
0/ 20 % اکسیژن ، 93 / 78 % نیتروژن ، 95 / کره زمین بوسیله اتمسفر گازی شکل با ترکیب معینی احاطه شده است . این ترکیبات شامل حدود 9
0% دی اکسید کربن و مقادیر ناچیزی نئون ، هلیم ، کریپتون ، هیدروژن ، گزنون ، مواد رادیواکتیو ، اکسیدهای ازت و اوزون می شود که / % آرگون ، 03
ممکن است در جاهای مختلف دارای رطوبت یا بخار آب به میزان مختلف باشد . ولی اگر هر یک از این ترکیبات بیشتر شده یا مواد دیگری به اتمسفر
اضافه شود آلاینده به شمار خواهد رفت.
تقسیم بندی آلاینده ها براساس حالت فیزیکی
براین اساس می توان آلاینده ها را به دو دسته گازها و بخارات و مواد معلق تقسیم بندی نمود.
-1 گازها و بخارات :
گازها موادی هستند که در دمای 25 درجه سانتی گراد و فشار یک اتمسفر حالت گازی داشته و بخار حالت گازی موادی است که در درجه حرارت و فشار
یاد شده به صورت مایع یا جامد می باشند.
تعداد گازه ا بسیار زیاد است برخی در فرآیند های صنعتی به عنوان ماده اولیه مصرف و برخی به عنوان فرآورده نهایی تولید می شوند . بیشتر گازها دارای
بوی نافذ بوده و در مقادیر کم قابل تشخیص اند . مثلاً گاز کلر سبزرنگ و بوی آن نافذ و خفه کننده است . ولی تعدادی از گازها هم رنگ و بوی خاصی
ندارند و اگر سمی باشند بسیار خطرناکند مثل مونوکسیدکربن و دی اکسید کربن . بعضی از گازها هم اشتعال پذیرند و در اثر عدم تشخیص می توانند
منجر به آتش سوزیهای بزرگ شده و خطرات زیادی ببار آورند.
-2 مواد معلق
انتشار و پراکندگی ذرات ذره بینی جامد یا مای ع در یک فاز گازی خاص یا در هوا مواد معلق (آئروسل) نامیده می شوند با این ترتیب مواد معلق
شامل گرد و غبار ، مه ، دود ، مه دود و اسپری خواهدبود.
گرد وغبار : در اثر اعمال مکانیکی مثل خردکردن ، اره کردن ، شکستن ،
مته کردن ، سائیدن و ... ذرات از جسم جدا شده و در هوا بصورت معلق
در می آیند ، که به آن گرد و غبار می گویند. عوارض حاصل از گرد و
غبار به جنس ، اندازه ، ذرات ، طول مدت استنشاق و حساسیت فردی
بستگی خواهد داشت.
مه : عبارت است از ذرات یا قطرات ریز مایع در هوا که در اثر تراکم بخار آب در شرایط فیزیکی خاص از نظر دما و فشار ایجاد می
شود. به عنوان مثال به عملیات آبکاری کروم ، بخارات اسیدکرومیک بصورت مه در آمده و هوا را آلوده می کند.
دود : در اثر سوختن مواد آلی مثل چوب ، روغن ، چربی و ... ذراتی تولید می شود که به علت سوختن ناقص حاوی مقادیر زیادی کربن هستند
و به آنها دود گفته می شود.
دمه : ذرات فلزی جامدی است که از سطح فلز مذاب جدا شده و در هوا منتشر می شود . دمه های فلزی سرب کادمیوم ، روی و ... به علت
اندازه کوچکشان از طریق ریه ها جذب خون شده آسیبهای زیادی ببار می آورند .
مه دود : آلودگی های وسیع اتمسفری ناشی از آلاینده های صنعتی و منابع طبیعی است.
افشانه یا اسپری : به کار بردن آئروسلها ، سوسپانسیونها یا امولسیونها تحت فشار و بصورت پاشیدنی بنام اسپری معروف است فعلاً در
خودرو سازی رنگ آمیزی بدنه خودرو به روش افشانه انجام می شود.
تقسیم بندی مواد شیمیایی آلاینده بر پایه اثرهای فیزیولوژیک :
در این تقسیم بندی که اثرات آلاینده ها به تراکم آنها بستگی زیادی داشته و قرار دادن مواد در دسته خاصی چندان ساده وصحیح نیست با این
حال پنج تقسیم بندی زیر در نظر گرفته می شود .
-1 مواد التهاب آور محرک :
مواد محرک دارای اثر سوزاننده و تاول آور بوده و سطح مخاط مرطوب را متورم می کنند .
در این مواد عامل غلظت دارای اهمیت بیشتری نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس دارد.
بعضی از مواد مانند آلدهیدها ، آمونیاک ، اسید کرومیک و ... قسمت فوقانی دستگاه تنفسی ، بعضی مانند دی اکسید ازت و .... قسمت تحتانی و بعضی
هم مانند فلوئور ، کلر ، اکسیدهای کلر ، کلرورسیانوژن ، ازن و ... هم قسمت بالایی و هم بافت ریه را تحریک کرده تحت تأثیر قرار می دهد . تماس
شدید با این مواد می تواند باعث مرگ ناشی از خفگی شود.
-2 مواد خفگی آور:
این مواد باعث ا ختلال در اکسیداسیون بافتها می شوند که بدو گروه خفگی آور های ساده و خفگی آورهای شیمیایی تقسیم بندی می شوند .
خفگی آورهای ساده آنهایی هستند که باعث پائین آمدن فشار نسبی اکسیژن تنفسی شده و باعث اختلال در اشباع خون از اکسیژن می شوند . در این
دسته می توان به دی اکسید کربن ، ئیدروژن ، متان ، نیتروژن ، هلیوم و ... اشاره کرد.
دسته دیگر یعنی خفگی آورهای شیمیایی به علت داشتن اثر شیمیایی ، یا عمل انتقال اکسیژن را در خون مختل می کنند مانند مونوکسید
کربن و یا در اکسیداسیون سلولی اختلال ایجاد می کنند مانند سیانوژن ، اسید سیانیدریک و نیتریلها .
-3 مواد بی هوشی آور و مخدر
مواد در این دسته اثر خود را به عنوان مواد بیهوشی آور ساده بدون ایجاد عوارض شدید ایجاد کرده و بعضی باعث اثر رخوت آور برروی سلسله
اعصاب مرکزی می باشند . بعضی از این مواد شامل هیدروکربنهای استیلن ، هیدروکربنهای اتیلنی ، الکلهای آلیفاتیک ، استرها و ... می شوند.
-4 سموم سیستمیک
این مواد باعث اثر روی سیستمهای مختلف بدن می شوند :
الف – موادی که باعث آسیب به برخی از اندامهای داخلی می شوند مانند بیشتر هیدروکربنهای هالوژنه
ب – موادی که باعث آسیب دستگاه خونساز می شوند مانند بنزن ، فنولها ، تولوئن ، گزیلن و ...
ج – سمومی که باعث آسیب عصبی می شوند مثل سولفوردوکربن ، متانول ، تیوفن
د – فلزات سمی مثل سرب ، جیوه ، کادمیوم ، منگنز و....
ی – مواد معدنی غیر فلزی سمی مانند آرسنیک ، فسفر ، گوگرد ، فلوئورها و ....
-5 سایر مواد معلق غیر از سموم سیستمیک
- گرد و غبارهای سمی که ایجاد فیبروز ششی می کنند مانند سیلیس و آزبست
- گرد و غبار های بی اثر مثل کربن و سیمان
- گرد و غبارهای آلی که حساسیت ایجاد می کنند مثل گرده گیاهان ، چوب و ....
- مواد محرک مثل اسیدها ، قلیاها ، کروماتها و ....
- باکتریها و سایر موجودات ذره بینی
استاندارد های مواد سمی :
از آنجایی که مسمومیت ارتباط مستقیمی با مقدار سم و نوع آن دارد لذا مراکز علمی و تحقیقاتی در سطح جهان طی سالها عوارض ناشی از
مواد شیمیایی را در غلظتهای گوناگ ون بررسی کرده جداولی را تهیه کرده اند که براساس آنها حد مجاز تماس با آلایندها بیان شده است . در این راستا
اصطلاحاتی مطرح است که به برخی از آنها اشاره می شود.
حد آستانه مجاز – میانگین زمانی تراکم :
حد تراکم مجاز مواد شیمیایی برای هشت ساعت کار در روز یا 40 ساعت کار در هفته بوده و این مقداری است که تقریباً تمامی کارگران می
توانند بدون بروز اثرات زیان آور مواد شیمیایی بطور مکرر در معرض آلاینده ها قرار می گیرند . به عنوان مثال حد آستانه مجاز برخی از سموم در جدول
شماره 2 و 3 مشاهده می شود . مقادیر حد مجاز آلاین ده ها در فاصله های زمانی معین از طرف مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت باز نگری و
اعلام می شود.
LD مقدار کشنده سموم 50
مقداری از ماده ای است که روی دسته ای از حیوانات آزمایشگاهی از راه خاص ورود 50 % آنها را می کشد .
آنها کمتر از 25 % میلی گرم در کیلوگرم باشد LD مواد سمی براساس این شاخص از لحاظ سمیت طبقه بندی می شوند . به عنوان مثال موادی که 50
آنها بیشتر از 15 گرم در کیلوگرم باشد مواد بی خطر هستند. LD سموم بسیار سمی و موادی که 50
مسمومیت :
عبارت است از بهم خوردن تعادل فیزیولوژِیک ، جسمانی یا روانی موجود زنده که در اثر ورود و تماس با ماده خارجی سمی از راههای گوناگونی
مثل پوست ، استنشاق و ... رخ می دهد.
مسمومیت با ظهور علایم و عوارض خاص همراه بوده که شدت آن به نوع ماده سمی ، مقدار آن و طول مدت تماس بستگی خواهد داشت.
مسمومیت های بطور کلی به دو گونه ذیل تقسیم بندی می شوند :
الف : مسمومیت حاد : که معمولاً ماده سمی یکباره به مقدار نسبتاً زیاد با شخص تماس می یابد و از راه معین تأثیر می کند . علائم و عوارض
مسمومیت حاد اغلب شدید و سریع بوده و در صورت نرسیدن کمک و اقدامات درمانی به مرگ منتهی می شود.
ب : مسمومیت مزمن : که معمولاً ماده سمی به مقدار اندک یا جزئی در نوبتهای متعدد و در مدت زمان دراز وارد بدن میشود ، و عوارض آن به
کندی و پس از گذشت مدت زمان دراز ظاهر می شود و لذا شخص به مدت طولانی از مسمومیت ناآگاه می باشد و تنها با آزمایشات و معاینات دوره ای
قابل تشخ یص می باشد . همچنین در تقسیم بندی دیگری مسمومیتها به سه دسته اتفاقی ، عمدی و شغلی تقسیم می شوند . در مسمومیت شغلی راه
ورود ماده سمی در درجه اول تنفسی و در مرحله بعد پوست می باشد.
در مسمومیت شغلی معمولاً مسمومیت از نوع مزمن بوده و آثار و بقایای سموم در درجه نخست در هوای کارگاهها و محیط کار جست و جو و اندازه
گیری می شود. و بررسی روی افراد زنده یا کارگران انجام می گیرد.
در زیر به برخی از مواد مهمی که در صنعت باعث ایجاد مسمومیتهای شغلی می شوند به اختصار اشاره می گردد:
سرب :
این فلز بیشتر زمانی که به شکل دمه یا دود فلزی بوده و از طریق ریه ها جذب شود باعث مسمومیت می شود . جوشکارانی که تیرهای آهنی رنگ شده
با ضد زنگ یا سرنج را جوش می دهند کارگران ریخته گری ، لحیم کاری ، باطری سازی ، ساخت لوله ، سرامیک سازی و ... در تماس با این ماده
هستند . آزمایش خون و ادرار وجود مسمومیت را اثبات می کند . مسمومیت با سرب ساتورنیسم نامیده می شود . و باعث عوارضی مثل قولنج روده ،
یبوست ، حالت تهوع ، کم خونی ، ضعف و سستی در مچ دست و قوزک پا ، سردرد ، توهم ، اغما و سرانجام مرگ می شود.
جیوه :
ترکیبات آن در صنایع پتروشیمی ، تولید دماسنج ، فشار سنج ، لامپهای جیوه ای ، فرآورده های دندان پزشکی و .... مصرف می شود . در گذشته که در
نمدبافی از جیوه استفاده می شده است کارگران دچار لرزشهای مخصوص در بدن می شده اند که به آن لرزش کلاه سازان می گویند . در مسمومیت حاد
عارضه اصلی آسیب به کلیه هاست . و در مسمومیت مزمن عوارض روانی ، نبود تمرکز فکر ، سردرد ، خستگی و ضعف ، گیجی و بی خوابی است.
آزبست :
آزبست یا پنبه نسوز در ساخت لباس های ایمنی ، انواع فیلتره ا، سیمان ، آجر کف اتاق ، پتوهای خاموش کننده آتش ، لنت ترمز و کلاچ ماشین و ...
مصرف شده و در معادن ، آسیابها ، کارخانه های نساجی رشته های آزبست ، وهمچنین در ساختمان سازی ، لوله کشی ، جوشکاری و ... کارگران را
درگیر می کند.
مهمترین عوارض آزبست آزبستوزیس (فیبروز ریه ) ، سرطان ریه ، سرطان حنجره و ... می باشد.
سیلیس :
سیلیس فراوانترین ماده معدنی در پوسته زمین است . که به دو شکل آزاد و ترکیبی وجود دارد . سیلیس آزاد مانند کوارتز ، سنگ چخماق و ... می باشد و
در صنایع مختلفی مثل شیشه سازی و ریخته گری مصرف می شود. این ماده باعث بیماری مهمی بنام سیلیکوزیس (فیبروز ریه ) می شود.